در این مقاله که توسط «مجله تاسیسات کار» تهیه شده است، به بررسی کامل و تخصصی سیستم اعلام حریق، اجزاء آن، انواع، کاربردها، نکات اجرایی، اشتباهات رایج، تجربه عملی و جمع بندی کاربردی خواهیم پرداخت. سیستم های اعلام حریق بخش حیاتی هر ساختمان به شمار می روند که در پیشگیری و مقابله با خطر آتش سوزی نقش کلیدی ایفا می کنند و نصب اصولی آن ها می تواند جان و مال افراد را حفظ کند.
سیستم اعلام حریق چیست؟
سیستم اعلام حریق مجموعه ای از تجهیزات و دستگاه ها است که به طور خودکار یا دستی در صورت تشخیص دود، حرارت یا شعله آتش هشدار می دهد و امکان واکنش سریع را فراهم می سازد. این سیستم ها معمولاً شامل حسگرها، پنل کنترل، آژیرها و تجهیزات جانبی می باشند.
هدف اصلی این سیستم، کشف به موقع حریق و اطلاع رسانی به ساکنان یا تیم های آتش نشانی جهت پیشگیری از خسارات جانی و مالی است.
اجزاء اصلی سیستم اعلام حریق
حسگرها (Detectors)
- حسگر دود: متداول ترین نوع، دود ناشی از آتش را شناسایی می کند. انواع حسگر دود شامل اپتیکال (نوری) و یونیزاسیون است.
- حسگر حرارت: افزایش ناگهانی دما یا رسیدن به دمای آستانه خاص را تشخیص می دهد.
- حسگر شعله: نور مرئی یا مادون قرمز شعله آتش را شناسایی می کند، معمولاً در محیط های صنعتی به کار می رود.
پنل کنترل (Control Panel)
مرکز فرماندهی سیستم اعلام حریق است که اطلاعات حسگرها را دریافت، پردازش و در صورت نیاز هشدار را فعال می کند.
آژیرها و چراغ های هشدار (Alarm Devices)
برای اطلاع رسانی به افراد در ساختمان و اطراف، آژیرهای صوتی و چراغ های نوری تعبیه می شوند.
تجهیزات جانبی
شامل دکمه های اعلام حریق دستی (Manual Call Points)، باتری های پشتیبان، تجهیزات ارتباطی و سیستم های اطفای حریق اتوماتیک.
انواع سیستم های اعلام حریق
سیستم اعلام حریق متعارف (Conventional)
در این نوع سیستم، فضا به نواحی یا زون هایی تقسیم می شود و هر زون شامل چند حسگر و تجهیزات است. اگر آلارم فعال شود، زون مشخص می شود ولی حسگر دقیق در دسترس نیست.
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر (Addressable)
هر حسگر دارای یک آدرس منحصربه فرد است و پنل کنترل می تواند محل دقیق بروز حریق را نمایش دهد. این سیستم دقت و امکانات بیشتری دارد و معمولاً در ساختمان های بزرگ کاربرد دارد.
سیستم اعلام حریق هوشمند (Intelligent)
این سیستم با تحلیل دقیق سیگنال های حسگرها و مقایسه داده ها، می تواند تشخیص خطا را کاهش دهد و سریع تر و دقیق تر عمل کند. به طور مثال، دود ناشی از بخار یا گرد و غبار را از دود واقعی تشخیص می دهد.
مقایسه انواع سیستم های اعلام حریق
| نوع سیستم | دقت تشخیص | قابلیت شناسایی دقیق محل | هزینه نصب و نگهداری | کاربرد مناسب |
|---|---|---|---|---|
| متعارف | متوسط | خیر | کم | ساختمان های کوچک |
| آدرس پذیر | بالا | بله | متوسط تا بالا | ساختمان های بزرگ و پیچیده |
| هوشمند | بسیار بالا | بله | بالا | پروژه های حساس و حرفه ای |
ترفندهای نصب سیستم اعلام حریق
- تقسیم بندی دقیق و اصولی زون ها بر اساس پلان ساختمان
- انتخاب حسگرهای متناسب با محیط و نوع کاربری فضا (مثلاً آشپزخانه، انبار، اداری)
- نصب حسگرها در ارتفاع و محل های استاندارد به دور از منابع تولید دود غیر مرتبط
- نصب باتری های پشتیبان با ظرفیت کافی برای عملکرد در قطعی برق
- هماهنگی سیستم اعلام حریق با سیستم های اطفا حریق اتوماتیک
- تست دوره ای و آموزش کاربران و پرسنل جهت واکنش سریع
همان طور که در سایت NFPA آورده شده است:
Proper design and maintenance of fire alarm systems are essential to ensure reliable detection and alarm notification in case of fire emergencies.
ترجمه: طراحی و نگهداری صحیح سیستم های اعلام حریق برای اطمینان از تشخیص دقیق و اطلاع رسانی سریع در مواقع اضطراری حیاتی است.
اشتباهات در طراحی و اجرای سیستم اعلام حریق
- عدم تطابق نوع حسگر با محیط نصب (مثلاً نصب حسگر دود در آشپزخانه بدون فیلتر)
- نصب در ارتفاع نامناسب یا در نزدیکی منابع دود غیرمعتبر
- عدم توجه به فاصله مناسب حسگرها و عدم پوشش کامل فضا
- عدم استفاده از باتری های پشتیبان استاندارد یا عدم بررسی آن ها
- نداشتن برنامه منظم تست و نگهداری سیستم
- عدم آموزش کافی پرسنل در استفاده از سیستم و واکنش به هشدارها
جمع بندی
سیستم اعلام حریق یکی از کلیدی ترین بخش های ایمنی ساختمان است که نیازمند طراحی دقیق، انتخاب تجهیزات مناسب و نگهداری منظم می باشد. در پروژه های امروزی استفاده از سیستم های آدرس پذیر و هوشمند، مزایای قابل توجهی در دقت و قابلیت اطمینان دارد. با رعایت نکات اجرایی و پرهیز از اشتباهات رایج، می توان عملکرد سیستم را بهینه کرد و امنیت ساختمان و ساکنان را تضمین نمود.
سوالات متداول
۱. تفاوت سیستم اعلام حریق متعارف و آدرس پذیر چیست؟
سیستم متعارف زون ها را نشان می دهد ولی محل دقیق حسگر فعال را مشخص نمی کند، اما سیستم آدرس پذیر هر حسگر را به صورت جداگانه شناسایی می کند.
۲. آیا سیستم اعلام حریق باید به سیستم اطفای حریق متصل باشد؟
به طور معمول بله، اتصال این دو سیستم باعث واکنش سریع تر و اتوماتیک می شود.
۳. چه فواصلی برای نصب حسگر دود توصیه می شود؟
معمولاً حسگرها باید در فاصله ۹ تا ۱۲ متر نصب شوند ولی بسته به نوع محیط و استانداردهای محلی این فاصله ممکن است تغییر کند.
۴. باتری پشتیبان سیستم اعلام حریق چقدر باید ظرفیت داشته باشد؟
بسته به تعداد حسگرها و تجهیزات جانبی، معمولاً حداقل ۲۴ ساعت کارکرد بدون برق اصلی توصیه می شود.
۵. آیا امکان اتصال سیستم اعلام حریق به تلفن برای گزارش خودکار وجود دارد؟
بله، سیستم های پیشرفته امکان ارسال پیامک یا تماس خودکار به مراکز امنیتی یا آتش نشانی را دارند.
